KONCERT ”KOMPOZITORKE IZ SJENKE” u KIC-u

Povodom 8. marta, Međunarodnog dana  žena, treću godinu zaredom KIC ”Budo Tomović” organizuje   ”Kompozitorke iz sjenke”, posvećen ženskom  muzičkom stvaralaštvu.    Koncert će biti održan u u srijedu, 8. marta, u Velikoj sali KIC-a sa početkom u 20h, a program će izvesti gudački kvartet ”Montenegro”, trio ”Luminis” i duo violista Mihail Bereznitski i pijanista Bojan Martinović.

Na programu su djela kompozitorki Rebeke  Klark, Ejmi Bič i Žermen Taljafer,  koje su stvarale muziku u prvoj polovini 20. vijeka.

Američka kompozitorka i pijanistkinja Ejmi Bič (Amy Beach, 1867 – 1944), potiče iz bogate porodice iz malog gradića u Nju Hempširu. Od ranog djetinjstva se bavila komponovanjem himni i valcera; njena majka Klara, talentovana pijanistkinja i pjevačica, bila joj je prvi nastavnik klavira. Pored svojih kompozicija, već sa sedam godina izvodila je komade Šopena, Betovena, Hendla. Po preseljenju porodice u Boston, Ejmi je uzimala časove klavira kod lokanlih profesora. Ipak, vođena umjetničkim instiktom i kreativnošću, najviše je voljela da sama istražuje klasična djela i samostalno uči kod kuće. Nakon godina učenja, Ejmi je po sugestiji svoje majke, nastavila da se obrazuje privatnoj školi gdje su joj omiljeni predmeti bili na odsjeku za umjetnost i nauku, kao i učenje francuskog i njemačkog jezika.

Kao odlična pijanistkinja željela je da razvije svoju koncertnu karijeru. Debitovala je uspješno u jednom uglednom pozorištu u Bostonu 1883. godine, gdje je svirala koncert pod dirigentskom palicom njemačko–američkog maestra Adolfa Nojndorfa (Adolf Neuendorff). Pozitivne kritike su doprinijele njenim daljim nastupima i mnogobrojnim koncertima u periodu od 1883. do 1885. godine. Ubrzo nakon toga, Ejmi se udala za mnogo starijeg gospodina, doktora Henrija Biča, koji nije podržavao njene javne nastupe osim kada su bili u pitanju njeni nastupi na humanitarnim događajima, kao i njen rad na sopstvenim kompozicijama. Poštujući njegov stav, Ejmi je rjeđe nastupala, ali je zato intenzivno komponovala kamerna djela, solo pjesame, kantate i crkvene kompozicije.

Nakon smrti njenog muža, provela je nekoliko godina u Evropi (1911-1914) gdje je njen kompozitorski i pijanistički talenat još jednom došao do izražaja. Postala je poznata kompozitorka i pijanistkinja, a njena prva simfonija je bila široko popularna u Evropi. Pred početak Prvog svjetskog rata, bila je primorana da napusti Evropu. Ostatak života provela je u Njujorku.

Njena muzika je generalno inspirisana romantizmom na kojem je gradila sopstveni lirizam i sentiment. Među najznačajnijim djelima se izdvajaju: orkestarska kompozicija „Mass“ u E-duru, op. 5; prva simfonija „Gaelic“, kamerno djelo „Tema i varijacije za flautu i gudački kvartet“, opera „Cabildo“. Ubrzo nakon smrti je bila zaboravljena, sve do 1990. godine, kada su ženski izvođači počeli da sviraju njena djela. Divile su se njenoj hrabrosti da se bavi umjetnošću na kreativan način i suoči sa negativnim stranama tog vremena, u kojem su dominirali muškarci na svim poljima pa i u muzici. Konačno je 1999. godine, dobila svoje mjesto na zidu „The Shell“ među najuticajnijim muzičkim umjetnicima, kao i mjesto u prestižnoj sali slavnih američkih klasičnih kompozitora, koji su doprinijeli razvoju američke muzike i uopšte, muzike u Americi (American Classical Music Hall of Fame).

Gudački kvartet op. 89 u jednom stavu, kompozitorka je napisala 1929. godine. U djelo je protkala tri tradicionalne pjesme sa Aljaske. Počinje i završava meditacijom (Grave), a u razvojnom dijelu Piu animato se razvija prema živahnom dijelu Allegro molto.  U ovom kvartetu se može čuti kompozitorkina težnja da eksperimentiše sa nerazriješenim disonancama, za razliku od njenih prethodnih postromantičarskih radova. Djelo je objavljeno tek 2000 godine, i tako postalo dostupno muzičarima. Izdavač je Music of United States of America, Volume 3.

Žermen Tajfer (Germaine Tailleferre, 1892 – 1983), poznata francuska kompozitorka, je rođena u okrugu Pariza. Njeno pravo ime bilo je Žermen Marsel Tajfez ali ga je promijenila u inat ocu, koji nije želio da podrži njeno muzičko obrazovanje. Ipak, uz pomoć majke, naučila je da svira klavir i da komponuje kratke komade. Kasnije je upisala Konzervatorijum u Parizu gdje je bila odličan student; u to vrijeme njene radove je čuo Erik Sati i proglasio je svojom „muzičkom sestrom“; pozvao je da se pridruži grupi „Novi mladi“ (Nouveaux jeunes), pokretu muzičara koji su se služili novim muzičkim jezokom. Na čelu ovog pokreta je bio slavni francuski pisac i avangardni filmski režiser Žan Kokto. Ova grupa je bila u bliskoj vezi sa pjesnicima Gijomom Apolinerom, Maksom Žakobsom, Blez Sendrarom, Polom Elijarom, Lujom Aragonom, kao i slikarima Pablom Pikasom, Žoržom Brakom, Andreom Lotom, Moizom Kislingom i dr.

Od 1919. započelo je njeno poznanstvo i umjetnička saradnja sa Morisom Ravelom, koja je trajala skoro deset godina. Tada je zajedno sa mladim kolegama-kompozitorima sa studija, oformila slavnu francusku grupu Šestorica (Groupe des Six) u kojoj su bili Žorž Orik, Fransis Pulank, Luj Dire, Darijus Mijo i Artur Honeger (Kokto je bio nezvanično njihov sedmi član). Zajedno su objavili zbirku klavirskih kompozicija – poznatu kao „Album šestorice”, i radili na baletu “Mladenci sa Ajfelove kule” koji je označio kraj zajedničkog estetskog iskustva ove grupe.

U 33-ćoj godini se udala za karikaturistu Ralfa Bartona sa kojim je jedno vrijeme živjela u Njujorku; pored raznih ponuda za angažmane u filmskoj muzici, nije imala podršku supruga, što joj je otežavalo kreativni rad tokom braka. Nakon razvoda je komponovala Šest francuskih šansona koje je posvetila njenim drugaricama, u namjeri da skrene pažnju na probleme sa kojima su se žene suočavale tada.

Njena najznačajnija djela su nastala tokom dvedesetih i tridesetih godina među kojima su Koncert za klavir br. 1; baleti „Prodavac ptica“ (Le marchand d'oiseaux) i “Nova Kitera” (La nouvelle Cythère); orkestarsko djelo “Pod atinskim svodovima” (Sous les ramparts d'Athènes); opere “Zulaina” (Zoulaïna) i “Moreplovac Bolivar” (Le marin de Bolivar), remek djelo – “Narcisova kantata” (La cantate de Narcisse).

Kada je izbio Drugi svjetski rat prebjegla je u SAD. U Francusku se vratila 1946. godine, nastaviljajući da stvara muziku, eksperimentiše sa muzičkim formama, tehnikom serijalizma, piše za radio i sarađuje sa Gardom Republike, od koje je dobijala redovne porudžbine. Posljednje godine svog života je posvetila uglavnom kraćim formama. Većina njenih djela su objavljena posthumno. Pored brojnih kamernih i orkestarskih djela, komponovala je i muziku za film i televiziju. Pred kraj života je imala finansijske probleme, te joj je direktor jedne pariške škole ponudio da radi kao korepetitor na plesnom odsjeku.

Klavirski trio je mladalačko djelo Žermen Taljafer (iz 1917), u tri stava “Assez animé”, “calme sans lenteur”, i “très animé”; mnogo kasnije kompozitorka se vratila ovom triju, u svojim osamdesetim (1978), kada je pored prvog i poslednjeg stava dopisala još dva, i tako doprinjela novoj verziji djela. Ovaj trio je posvetila pijanistkinji Mišelin Dondin (supruzi kompozitora i dirigenta Dezirea Dondina, autora nekoliko transkripcija njenih djela). Četvorostavačni trio i dalje ukazuje na prepoznatljivi stil kompozitorke u kojem se smjenjuju živi i ritmički brzi stavovi sa harmoničnim sporim stavovima, koji imaju vezu sa bluzom. Zbog njenih uvijek svježih muzičkih ideja, Darijus Mijo je isticao njen mladalački duh “Žermen je uvijek dvadestogodišnjakinja”.

Rebeka Klark (Rebecca Clarke, 1886 – 1979), engleska kompozitorka i violistkinja, je bila poznata po svojim kamernim djelima koja su uključivala violu. Smatrana je za jednog od najznačajnijih britanskih  kompozitora u periodu između dva svjetska rata. Svoj život je provela većinom u Americi, iako je rođena u Velikoj Britaniji. Djetinjstvo je provela u Londonu, učeći njemački i engleski jezik. Studirala je na Kraljevskom muzičkom koledžu u Londonu  i postala jedna od prvih žena-studenata na smjeru Kompozicija, pod mentorstvom Čarlsa Vilersa Stenforda. Časove viole je pohađala kod Lajonela Tertisa, jednog od najboljih violista tog vremena. Kasnije je odabrana da svira u Kraljičinom orkestru, što ju je učinilo prvim ženskim profesionalnim orkestarskim izvođačem. Nakon što ju je otac izbacio iz kuće, zbog neslaganja s njenim privatnim životom, napustila je Kraljevski muzički koledž, i utjehu je našla u sviranju  viole; ubrzo zatim se preselila u SAD (1916), gdje je započela karijeru violiste. Njena kompozitorska karijera je takođe bila u usponu; uz podršku njene komšinice Elizabet Sprejg Kulidž, konkurisala je sa Sonatom za violu i klavir 1919. na takmičenju kompozicije čiji je mecena bila upravo Kulidž. Podijelila je prvo mjesto sa Švajcarcem Ernstom Blohom (kasnije je Bloh proglašen za pobjednika jer su članovi žirija, između ostalog, smatrali da je nemoguće da je žena komponovala tako savršeno djelo).

Udajom za uglednog profesora klavira Džejmsa Friskina 1944. godine, nije uspijevala da poboljša svoj život; morala je da bira između porodičnih obaveza i komponovanja. Da bi brak uspio, prestala da komponuje i izvodi svoja djela. Posle smrti muža, počela je da piše memoare pod nazivom “I ja sam imala oca” koje je završila 1973. godine. Slikovito je predstavila svoj rani život, psihičko i fizičko zlostavljanje od strane njene braće i oca koji nisu podržavali njen umjetnički talenat i rad. Njena muzika obuhvata razne stilove 20-tog vijeka, uključujući impresionizam, postromantizam i neoklasicizam. Napisala je oko sto radova (uključujući pjesme, horske i kamerne kompozicije i muziku za klavir), samo je dvadeset djela bilo objavljeno za njenog života, a njena djela dugo nijesu bila objavljivana ni nakon njene smrti 1979.

Godine 2000., muzikolozi Lijana Kurtis i Džesi An Ovens, profesori na Univerzitetu u Brendajsu, Masačusets/SAD, osnovali su Društvo “Rebeka Klark“, bazirano na radu Centra za istraživanje ženskih studija, sa ciljem da afirmišu interesovanje za njen život i muziku, podrže i ohrabre izvođače, izdavačke kuće i publikacije u vezi s njenim likom i djelom.

Sonata za violu i klavir je trostavačna kompozicija nastala 1919. godine. Premijerno je izvedena na muzičkom festivalu u Berkširu 1919, i veoma dobro primljena. Ovo djelo predstavlja vrhunac njene komozitorske karijere, zajedno sa drugim djelima kamerne muzike, kao što su Klavirski trio i Rapsodija za violončelo i klavir. Sonatu je objavila izdavčka kuća Chester Music 1921.

Kompozitorka je govorila o Sonati kao o svom „malom dahu uspjeha“ imajući u vidu priznanje koje je ovo djelo dobilo na takmičenju kompozitora. Sonata počinje ekspresivnim uvodom viole, prije prelaska u melodični i harmonični jezik naslonjen na uticaje Kloda Debisija i Ralfa Von Vilijamsa; pored česte hromatike,  služi se modalnim i cjelostepenim ljestvicama, po ugledu na Debisijevu invenciju.  Drugi stav Vivace  bogat je specijalnim efekatima picikatima i flažoletima u brzom tempu. Poslednji stav Adagio, istovremeno misaon i senuzalan, neočekivano razrađuje teme iz prvog stava, izvlačeći na površinu briljantnu virtuoznost iz oba instrumenta. Zbog bogatog muzičkog jezika, zahtjevnih tehničkih i virtuoznih elemenata, Sonata je sve češće na repertoaru violista.

Ulaz je besplatan.

Dobro došli!